Założenia i misja

Baza INVENTARIUM wykonana została jako jedno z zadań projektu badawczego „Narodowy inwentarz historycznych przyrządów naukowych”. Całościowe rezultaty projektu przedstawiono w publikacji „ARTEFAKTY NAUKI. Historyczne przyrządy naukowe w zbiorach polskich muzeów.”

Projekt realizowany jest w ramach konkursu OPUS 13 przez Instytut Historii Nauki im. L. i A. Birkenmajerów PAN, 00-330 Warszawa, ul Nowy Świat 72, finansowany przez Narodowe Centrum Nauki, numer projektu: 2017/25/B/HS3/01829, okres realizacji 2018 - 2023.

Podjęty w projekcie problem to ilościowe i jakościowe poznanie historycznego instrumentarium naukowego przechowywanego w zbiorach polskich muzeów i wybranych instytucji naukowych. Pod określeniem historyczne instrumentarium naukowe rozumie się zabytkowe przyrządy naukowe stosowane w naukach matematyczno-przyrodniczych i technicznych (wymiennie określać się będzie: zbiory naukowe, zabytki nauki, instrumenty pomiarowe, instrumenty naukowe).

W badaniach nad historią rozwoju nauki, w szczególności nauk eksperymentalnych, niezbędne jest analizowanie nie tylko publikowanych prac uczonych, ich naukowej spuścizny, koncepcji i teorii naukowych, ale także badanie warsztatu uczonego, to znaczy wyposażenia pracowni i laboratoriów. Obydwa te kierunki badawcze: historia rozwoju teorii naukowych oraz rozwoju instrumentarium naukowego są obszarami wzajemnie się uzupełniającymi i dopiero razem tworzą pełny materiał źródłowy dla historyka nauk matematyczno-przyrodniczych.

Głównym celem niniejszego projektu jest poznanie zasobów historycznych instrumentów naukowych przechowywanych w zbiorach polskich muzeów i w wybranych obserwatoriach astronomicznych oraz ocena ich wartości historycznej i naukowej. Zebrane w ramach kwerend badawczych dane, umieszczone w bazie INVENTARIUM pozwalają na włączenie ich w obieg naukowy jako nowego źródła do badań nad historią nauki w Polsce.

INVENTARIUM to baza danych zbierająca informacje o historycznych przyrządach naukowych zachowanych w polskich muzeach i w wybranych obserwatoriach astronomicznych. Z założenia jest ona źródłem informacji nie tylko dla badaczy tematyki, muzealników, ale i osób odpowiedzialnych za zarządzanie aparaturą naukową w instytucjach edukacyjnych i naukowo-badawczych.

Zamieszczone dane są rezultatem kwerend przeprowadzonych w muzeach polskich, które znajdowały się w ewidencji Narodowego Instytutu Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów z chwilą rozpoczęcia projektu w 2018 roku. Badaniami objęto również muzea szkół wyższych zrzeszonych w Stowarzyszeniu Muzeów Uczelnianych.

Podczas badań pojęcie historycznego przyrządu naukowego rozumiano stosunkowo szeroko. Oprócz klasycznych przyrządów badawczych objęto nim również przedmioty, które nie służyły ściśle do uprawiania nauki, ale jako „naukowe”, postrzegane są przez muzealników i historyków instrumentarium naukowego. Należą do nich narzędzia pomiarowe, np. zegary słoneczne, wagi, historyczne obiekty metrologiczne.

Do bazy wprowadzono również zachowane w zbiorach muzealnych modele edukacyjne oraz inne modele o szczególnym znaczeniu.

Przy kwalifikacji instrumentów do bazy główne kryteria były następujące:

1. przyrządy datowane do połowy XX w.
2. przyrządy z okresu późniejszego ale:
   – pochodzące z polskich wytwórni
   – o szczególnej wartości dla nauki polskiej
   – sygnowane, wysokiej klasy firm europejskich.

Argumentem do rejestracji przyrządu w bazie było również jego znaczenie dla lokalnej kultury i nauki. Decyzje o doborze obiektów podejmowane były wspólnie z kustoszami muzeów i opiekunami przyrządów, co autorzy bazy szczególnie doceniają i dziękują za współpracę.

INVENTARIUM nie jest projektem zamkniętym. Współpraca z muzeami i właścicielami kolekcji pozwoli na jej bieżące uaktualnianie.